89/11/14
8:0 ص
| واقعه غدیر ریشهای قرآنی دارد | ||||
|
گروه اندیشه: به باور استاد دانشگاه تهران، واقعه غدیر یک واقعیت قرآنی دارد و ارزش و اهمیتی که غدیر به عنوان یک واقعه تاریخی برای ما دارد با ریشه‌های آن در قرآن کریم ارتباط دارد.
«مجید معارف»، استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) درباره عظمت و اهمیت واقعه غدیر اظهار کرد: واقعه غدیر یک واقعیت قرآنی دارد و ارزش و اهمیتی که غدیر به عنوان یک واقعه تاریخی برای ما دارد با ریشه‌های آن در قرآن کریم ارتباط دارد و چون این ریشه‌ها را ما در قرآن کریم جستجو میکنیم، بدون هیچ‌گونه نظر، غرض و تعصبی هر مسلمانی که خود را ملزم به رعایت دستورات قرآن کریم میداند، اعتقاد به واقعه غدیر را ضروری میداند. وی افزود: بر اساس تفاسیر معتبر شیعه و سنی، رسول گرامی اسلام(ص) در سال دهم هجری بعد از اتمام مناسک حج که بعدها به حجة‌الوداع معروف شد، وقتی آهنگ بازگشت از مکه به سوی مدینه کردند، در نیمه‌های راه و در نزدیک گودالی که در زبان عرب به آن غدیر گفته می‌شود، خداوند تبارک و تعالی آیه 67 سوره مبارکه مائده را بر آن حضرت نازل فرمود. استاد دانشگاه تهران ادامه داد: خداوند متعال در آن آیه شریفه که به آیه تبلیغ مشهور است، می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ؛ اى پیامبر آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده ابلاغ کن و اگر نکنى پیامش را نرساندهاى و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مىدارد آرى خدا گروه کافران را هدایت نمىکند». معارف تأکید کرد: با اینکه پیامبر اکرم(ص) تا آن زمان احکام الهی و دستورات الهی را بدون هیچ کم و کاستی به مردم ابلاغ کرده بود، ولی در عین حال خداوند متعال در این آیه شریفه می‌فرماید که اگر این پیام را ابلاغ نکنی، رسالت خود را ابلاغ نکرده‌ای؛ لذا این آیه قاعدتا باید در ارتباط با یک مطلب خاصی باشد که عدم ابلاغ آن به مردم موجب ناقص و ناتمام ماندن رسالت حضرت رسول(ص) خواهد شد. وی با بیان اینکه قاعدتا تا سال دهم هجری احکام عبادی اسلام به طور کامل نازل شده بود، گفت: آن احکام توسط پیامبر اکرم(ص) به مردم اعلام شده بود و خود آن حضرت و مردم به آن عمل کرده بودند، و این چیزی که خداوند از پیامبر(ص) می‌خواهد که آن را به مردم برساند، قاعدتا نباید در زمره احکام فقهی و عبادی معمولی باشد. استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: این بیان نسبتا تند خداوند متعال، اخطارگونه به پیامبر اکرم(ص) یادآور می‌شود که تو این کار را انجام بده و واهمه‌ای هم نداشته باش؛ چون خداوند تو را از گزند مردم حفظ می‌کند. اگر محتوای آن امر الهی یک حکم عبادی معمولی در ردیف نماز، روزه، زکات و حج باشد، مخاطب آن مسلمانان بوده‌اند و رسول خدا(ص) چه واهمه‌ای می‌توانست داشته باشد که بخواهد مقداری تعلل کند؟ معارف با اشاره به تأکید خداوند در آیه تبلیغ به پیامبر(ص) افزود: خداوند به پیامبر(ص) می‌فرمایدد: اولا اگر این ابلاغ را انجام ندهی، رسالت الهی را به پایان نبرده‌ای و ثانیا خداوند تو را از گزند مردم حفظ می‌کند، گویا قرار است پیامبر اکرم(ص) یک مأموریتی را انجام دهد که این مأموریت، ماهیت سیاسی ـ اجتماعی دارد؛ یعنی ممکن است در جامعه با واکنش‌هایی مواجه شود و عده‌ای از پیامبر(ص) نپذیرند و در مقابل او اعتراض کنند. وی اضافه کرد: با تمام این مشخصه‌هایی که عرض کردم، منطقی‌ترین و دقیق‌ترین مضمونی که برای این آیه شریفه می‌توان در نظر گرفت، امری از قبیل مسئله جانشینی و تعیین امیر و خلیفه بعد از خود یا به تعبیر ادبیات دینی، تعیین امام(ع) است. این مسئله‌ای است که می‌تواند اختلافی باشد و کاندیداهای مختلفی را در پی داشته باشد و مدعیان متفاوتی را برای آن تصور کرد. استاد دانشگاه تهران ادامه داد: چون امر الهی بر پیامبر اکرم(ص) نازل می‌شود، حضرت در جهت تحقق فرمان الهی و عمل به این آیه شریفه دستور می‌دهند که مسلمانانی که با ایشان بودند، در منطقه غدیر که تقریبا یک منطقه شاهراهی و چندراهی بوده که یکی از شعبه‌های آن به یمن می‌رفته، یک شعبه آن به سمت شامات و شعبه اصلی آن هم به مدینه می‌رفته، اتراق کنند و همه جمع می‌شوند.
نویسنده کتاب «پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه» با بیان اینکه مطابق روایاتی که داریم، رسول اکرم(ص) نماز ظهر و عصر را می‌خوانند و یک خطبه قراء که به عنوان خطبه غدیریه مشهور است، القاء می‌کنند، گفت: حضرت(ع) در مقدمه‌های این خطبه از وفات قریب‌الوقوع خودشان خبر می‌دهند که ذهن‌ها آماده باشد. وی اضافه کرد: رسول اکرم(ص) سپس سفارش قرآن و اهل بیت(ع) را می‌فرمایند که یکی از مواضعی که حدیث ثقلین ایراد شده، همین محل غدیر است که حضرت می‌فرمایند: انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی؛ من ازدنیا می‌روم ولی دو امانت ارزشمند را برای شما به جای می‌گذارم، یکی کتاب خدا ودیگری عترت و اهل بیت(ع) خودم را. استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: با این سخنان پیامبر اکرم(ص) تا اینجا مقداری فضاسازی می‌شود و ذهن‌ها آماده می‌شود، سپس پیامبر اکرم(ص) یک سؤال می‌کنند: چه کسی از خود شما اختیارش به شما بیشتر است؟ که این آیه شریفه 6 سوره مبارکه احزاب در این باره می‌فرماید: «النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ؛ پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر [و نزدیکتر] است». معارف با بیان اینکه قطعا مسلمانانی که زمینه ذهنی و آمادگی ذهنی در این باره داشتند، پاسخ می‌دهند: انت یا رسول الله؛ ای رسول خدا(ص) تو از خود ما به ما اولی و به‌سزاتر هستی، عنوان کرد: سپس وقتی که حضرت این پاسخ را می‌گیرند، در چنین بستر و فضایی از کلام می‌فرمایند: من کنت مولاه فهذا علی مولاه؛ هر کس که من مولای او و اولی به تصرف در امور او بودم، این حق ولایت تسری به علی‌بن ابی‌طالب(ع) پیدا می‌کند. وی افزود: سپس رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: اللهم والِ من والاه و عادِ من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله، وقتی که ایشان طی این مراسم حضرت علی(ع) را معرفی می‌کنند، تلقی مسلمانان این بوده که امام علی(ع) به یک مقامی منصوب شده‌اند. بر حسب این تلقی، حصان بن ثابت شعری می‌سراید که به غدیریه حصان بن ثابت مشهور است و این غدیریه در کتاب‌های تاریخی ثبت شده است. استاد دانشگاه تهران با اشاره به بخشی از شعر حصان بن ثابت، گفت: در آن شعر آمده است: فقال له قم یا علیُّ، فإنّنی رضیتُک من بعدی اماماً و هادیاً؛ رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: ای علی(ع) به پا خیز برای اینکه من به این مسئله راضی هستم که تو بعد از من امام و هادی باشی. مسلمانان آمدند بیعت کردند و این واقعه را به علی بن ابی طالب(ع) تبریک گفتند. معارف عنوان کرد: در پی آن، آیه شریفه 3 سوره مبارکه مائده نازل شد: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِینًا؛ امروز دین شما را برایتان کامل و نعمتخود را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را براى شما [به عنوان] آیینى برگزیدم» همان خدایی که به پیغمبر اکرم(ص) قبلا گفته بود اگر این کار را نکنی رسالتت ناقص است، این بار می‌فرماید: امروز، روزی است که دین شما را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان دین بر شما پسندیدم. وی با اشاره به روایتی ذیل این آیه شریفه تأکید کرد: در ذیل این آیه شریفه امام باقر(ع) می‌فرمایند: ولایت، آخرین فریضه الهی بود که خداوند بر پیامبر اکرم(ص) نازل فرمود؛ یعنی برداشت و تعبیر آن حضرت(ع) از نزول آیات تبلیغ و آیه اکمال دین، این است که آخرین حکم الهی که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده، فریضه بوده؛ لذا امام باقر(ع) آن را «فریضه ولایت» برمی‌شمرند و این نشان‌دهنده اهمیت بسیار زیاد این مسئله است. |
89/11/14
7:58 ص
«مجید معارف»، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران و عضو انجمن علوم قرآن و حدیث ایران، در نشست «بررسی مطالعات قرآنی امام موسی صدر» که در محل خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) برگزار شد، با بیان این مطلب گفت: امام موسی صدر معتقد است که قرآن به قصد هدایت انسان‌ها نازل شده و رسالت عمده آن هدایتگری است؛ پس باید طوری قرآن را پویا ببینیم که از هدایتگری قرآن به تناسب نیازهای زمان بهره‌برداری کنیم. بر همین اساس، امام موسی صدر اعتقاد دارد که قرآن قابل فهم برای عموم است؛ وی در عین اینکه باور دارد که قرآن یک لایه محدود معنا ندارد و مراتبی از معنا را داراست، در عین حال قرآن را قابل فهم میداند و معتقد است که در قرآن رمزی غیرقابل درک وجود ندارد و در همین زمینه مثال‌هایی را ذکر می‌کند.
وی افزود: امام موسی صدر در عین حال بسیار متواضعانه می‌گوید که تعدد مراتب فهم در قرآن وجود دارد. به باور وی، با خواندن آیات الهی پی به برخی معانی می‌بریم، اما نباید فکر کنیم که این آخرین معنی آیه است. به گفته امام موسی صدر، چه بسا ما پاره‌ای از معانی قرآن را در نمی‌یابیم، چرا که این اندیشمند مسلمان عظمت معانی قرآن را محدود به اندیشه‌های تفسیری یک مفسر یا مفسران نمی‌داند؛ به عقیده بسیاری، حروف مقطعه، رموز قرآن هستند در حالی که امام موسی صدر این نظریه را رد می‌کند و دلیل می‌آورد که زمانی که پیامبر(ص) قرآن کریم را برای مردم قرائت می‌کردند و می‌خواندند «الم»، هیچ سندی وجود ندارد که کسی از وی پرسیده باشد که این الف، لام و میم چیست، یعنی اینکه روایت تاریخی درباره چنین موضوعی وجود ندارد و اگر این‌ها رمز بود، معاصران پیامبر(ص) حتماً بر آن‌ها ایراد می‌گرفتند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: امام موسی بر این باور است که معنای حروف مقطعه در قرآن، مبالغه در عدم نظیرآوری برای قرآن است؛ یعنی حضرت محمد(ص) می‌خواهد به منکران قرآن بگوید که قرآنی که برای شما می‌خوانم از جنس همین حروف ساده است؛ مگر نه اینکه کلمات از همین حروف ساده و عبارات نیز از همین کلمات ساخته می‌شوند، پس اگر می‌توانید با استفاده از همین حروف ساده، آیه‌ای مثل قرآن بیاورید. امام موسی صدر در نهایت این نتیجه را بیان می‌کند که این حروف مقطعه مبالغه در مبارزهطلبی است.
مجید معارف در بخش دیگری از سخنانش به تشریح مسئله تفسیر و مفسرشناسی پرداخت و عنوان کرد: معمولاً در رشته قرآن و علوم حدیث، یکی از محورهایی که خودمان مطالعه میکنیم و دانشجویان را به تحقیق درباره آن، تشویق میکنیم، بحث تفسیر و مفسرشناسی است؛ موضوع اول در این تحقیقات، مطالعه مکتب تفسیری مفسران است، این پژوهش‌ها می‌تواند ما را با ارزش یک تفسیر و توانمندی‌های مفسر آشنا کند.
شناخت مکتب تفسیری مفسر لازمه شناخت یک تفسیر است
وی اضافه کرد: در مورد امام موسی صدر نظر ابتدایی من این است که آثاری که در دست ماست، بسیار محدود است و ما با رجوع به این منابع، نمی‌توانیم قضاوت کاملی در مورد مکتب تفسیری امام موسی صدر ارائه دهیم. شاید برای شناخت مفسر و مکتب تفسیری او، به لحاظ منطق علمی، نیاز به آثار بیشتری داریم، به همین دلیل از خانواده و وابستگان وی انتظار داریم که اگر افزون بر این کتاب‌های کم‌حجم اطلاعات دیگری دارند در اختیار کارشناسان قرار دهند تا مکتب تفسیری وی استخراج شود. اما با وجود این مثلی هست که می‌گوید: «آب دریا را اگر نتوان کشید/ هم به قدر تشنگی باید چشید»، پس با استفاده از همین منابع کم نیز سعی میکنیم مکتب تفسیری امام موسی صدر را توضیح دهیم.
مجید معارف تأکید کرد: عناصری که برای شناخت مکتب تفسیری یک مفسر باید دانست عبارتند از: مبانی تفسیری یک مفسر، اصول یا منابع تفسیری مفسر، گرایش تفسیری مفسر و در نهایت، روش تفسیری مفسر. مجموع این چهار عنصر را اگر بر حسب اندیشه‌ها و آثار یک مفسر تدوین کنیم، می‌توانیم مکتب تفسیری وی را تشخیص دهیم. البته لازم است که ابتدا مبانی تفسیری مفسر را تشریح کنیم؛ مبانی تفسیری همان فرضیات مسلم مفسری است که وارد دنیای تفسیر می‌شود.
وی ادامه داد: تعریف ما از قرآن، اعتقاد مفسر به این کتاب و نحوه تبیین آیات الهی، دلیل نزول آیات از دیدگاه مفسر و مسائل مهم اعتقادی از عناصر مهم مبانی تفسیری هستند. هر مفسری در گام اول باید مبانی روشنی داشته باشد، گاهی مفسر مبانی خود را به صراحت بیان می‌کند، ولی گاهی ممکن است به صراحت نگوید و ما باید از لابه‌لای سخنانش متوجه مبانی تفسیری وی شویم؛ در واقع این مبانی مانند چتری بر تمام تفسیر یک مفسر سایه می‌اندازد.
این کارشناس علوم اسلامی با اشاره به کتاب «تأملی دیگر در قرآن و تفسیر» توضیح داد: بر اساس جزوه «تأملی دیگر در قرآن و تفسیر» که به تشریح نظرات و عقاید امام موسی صدر درباره تفسیر کلام‌الله مجید پرداخته است، می‌توان مسائلی چون اعتقاد به وحیانی بودن قرآن و نزول آسمانی آن، قابل فهم بودن قرآن برای عموم و انواع و ابعاد اعجاز در قرآن کریم از دیدگاه امام موسی صدر را مورد بررسی قرار داد. امام موسی صدر بر این مسئله تأکید کرده است که اعتقاد به وحیانی بودن قرآن کریم، لازمه ایمان و مسلمان بودن است. وی در این‌باره به دو نوع نزول آسمانی اشاره کرده است؛ «نزول دفعی» و یا یکپارچه آیات بر قلب پیامبر(ص) که در آن مرحله پیامبر(ص) به حقایقی دست یافت، ولی در این مرحله ابلاغ این آیات را وظیفه نمی‌دانست، مگر آنکه به آن‌ها اشاره شود و به اعتقاد امام موسی صدر، این اشارات همان «نزول تدریجی» قرآن طی 23 سال است. وی در این‌باره از واژه‌های «انزال» به مفهوم نزول دفعی و نیز «تنزیل» به معنی نزول تدریجی بهره می‌برد، وی در تفسیر خود به تفسیر «المیزان» علامه طباطبایی تکیه می‌کند و این نشان می‌دهد که امام موسی صدر جزء اولین کسانی است که با تفسیر و اندیشه‌های علامه آشنا شده و با احترام از مرحوم علامه یاد می‌کند.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش، دیدگاه امام موسی صدر درباره معجزه بودن قرآن را مورد بررسی قرار داد و خاطرنشان کرد: مبنای دیگر تفسیر امام موسی صدر، معجزه دانستن قرآن کریم است؛ وی معتقد است که قرآن سند حقانیت پیامبر اسلام(ص) است و در ادامه به برخی وجوه اعجاز قرآن اشاره می‌کند که از آن جمله می‌توان به اخبار از غیب، اعجاز علمی و اعجاز از جنبه تشریعی و هدایتگری اشاره کرد که همه این معجزات در هر زمانی به قوه خود باقی است.
معارف در پایان سخنانش با اشاره به اعتقاد به تحریف‌ناپذیری قرآن کریم عنوان کرد: امام موسی صدر بر این نکته تأکید دارد که قرآن، تحریف‌ناپذیر است و ضمانت الهی شامل حالش شده و هیچ کس نتوانسته است حتی در حد یک «واو» در قرآن دست ببرد.
89/11/14
7:42 ص
روش تفسیری امام موسی صدر، اجتهادی و عقلی است
شرکت‌کنندگان در نشست «بررسی مطالعات قرآنی امام موسی صدر» اعلام کردند که مطالعه تفسیر این اندیشمند شیعی از چند سوره قرآن که به دست ما رسیده است، نشان می‌دهد که امام موسی صدر بدون شک از روش عقلی و اجتهادی برای تفسیر آیات کلام‌الله مجید بهره برده است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا)، «مجید معارف»، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، طی سخنانی در نشست «بررسی مطالعات قرآنی امام موسی صدر» که امروز، 29 آبان‌ماه، در خبرگزاری ایکنا برگزار شد، با بیان این مطلب گفت: اولین مسئله برای بررسی تفسیر یک مفسر، درک مکتب تفسیری وی است؛ در همین زمینه با مطالعه کتاب‌هایی درباره تفاسیر قرآنی امام موسی صدر، می‌توانم بگویم که مکتب تفسیری امام موسی صدر را چهار عنصر مهم تشکیل می‌دهد.
وی افزود: مبانی تفسیری مفسر، اصول یا منابع تفسیری وی، گرایش تفسیری مفسر و روش تفسیری مفسر؛ چهار عنصری است که اگر بر اساس آن‌ها، اندیشه‌ها و آثار مفسران را تدوین کنیم، می‌توانیم مکتب تفسیری وی را تشخیص دهیم.
مجید معارف در ادامه سخنانش به تشریح مبانی تفسیری پرداخت و تصریح کرد: مبانی، همان پیش‌فرض‌های مسلم مفسری است که قصد دارد وارد دنیای تفسیر کلام الهی شود؛ بنابراین در این مرحله این سؤال مطرح می‌شود که «از نظر مفسر، قرآن کریم چگونه کتابی است؟ چرا نازل شده و تحریف‌پذیر است یا نه؟».
مجید معارف:
امام موسی صدر معتقد بود که قرآن وحی الهی است، وی همچنین به اعجاز قرآن کریم، سلامت کلام‌الله مجید از تحریف و نیز قابل درک بودن قرآن برای مردم اعتقاد داشت و برای اثبات این موضوعات، از آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار(علهیم‌السلام) بهره برده است
وی اضافه کرد: هر مفسری در گام اول باید مبانی روشنی پیش روی خویش داشته باشد. گاهی مفسران مبانی خود را به صراحت می‌گویند؛ ولی گاه ممکن است مفسر این مبانی را به صراحت اعلام نکند و خواننده باید از لابه‌لای سخنانش و یا بر حسب فیش‌برداری از تفسیر به مبانی تفسیری وی پی ببرد؛ بنابراین مهم‌ترین موضوع در تفسیر، آشنایی با مبانی تفسیری مفسران است.
این استاد دانشگاه، در ادامه، مبانی تفسیری امام موسی صدر را نام برد و عنوان کرد: امام موسی صدر معتقد بود که قرآن، وحی الهی است، وی همچنین به اعجاز قرآن کریم، سلامت کلام‌الله مجید از تحریف و نیز قابل درک بودن قرآن برای مردم اعتقاد داشت و برای اثبات این موضوع، از آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار(ع) بهره برده است.
«محمدرضا شاهرودی»، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، دیگر سخنران این نشست بود که با تأکید بر مبانی تفسیری مفسر و لزوم شناخت این مبانی برای آگاهی از روش تفسیری اظهار کرد: امام موسی صدر با تکیه بر روش اجتهادی و عقلی بسیاری از مسائل مهم در تفسیر قرآن از جمله توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها و آیات را نیز توضیح داده است.
وی خاطرنشان کرد: امام موسی صدر در تفسیر خود بر این باور است که ترتیب آیات و سوره‌های قرآن کریم توقیفی است و انتظام فعلی سوره‌ها و آیات به همان صورتی است که پیامبر اکرم(ص) دستور داده‌اند.
این استاد دانشگاه توضیح داد: امام موسی صدر دلیل جاودانگی اسلام و قرآن کریم را توقیفی بودن لفظ، معنا، ترتیب سوره‌ها و ترتیب آیات در کلام‌الله مجید میداند؛ به عقیده امام موسی صدر، از آنجایی که قرآن کلام الهی است و بشر قادر به بیان چنین جملاتی نیست، پس باید چنین کلامی برخلاف پیام بشری، برای همگان قابل درک باشد و چنین نتیجه می‌گیرد که تفسیر قرآن همچنان رو به تکامل بوده و با شناخت بیشتر بشر از جهان پیرامون، قرآن قابل فهم‌تر می‌شود.
یادآور می‌شود، اولین نشست از سلسله نشست‌های «بررسی مطالعات قرآنی امام موسی صدر» امروز، 29 آبان‌ماه، به میزبانی خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) و با همکاری مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر در محل این خبرگزاری با حضور مجید معارف و محمدرضا شاهرودی، اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران، «حورا صدر»، فرزند امام موسی صدر و نیز جمعی از اعضای مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر برگزار شد.
89/11/14
7:25 ص
| بررسی روش تفسیر علمی قرآن کریم(43) / اعجاز علمی قرآن و تفسیر نوین مجید معارف: گرایش علمی در تفسیر «نوین» بر پایه منطق و اعتدال است |
||||
|
گروه اندیشه: تفسیر «نوین» اثر «محمدتقی شریعتی» از جمله تفاسیر شاخص علمی در عصر حاضر است و با وجود مختصر بودن، حرکت منطقی و معتدلانه‌ای از تفسیر علمی را پیش روی خواننده قرار می‌دهد.
دکتر «مجید معارف» عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس اندیشه و علم خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، ضمن بیان مطلب بالا به بیان تاریخچه‌ای از اعجاز علمی قرآن پرداخت و گفت: اعجاز علمی به عنوان یکی از وجوه اعجاز قرآن، توجه بسیای از قرآن‌پژوهان و مفسران را در قرن چهاردهم به خود جلب کرده است. این اقبال در پی رشد سریع علوم تجربی در عصر حاضر از یک‌سو و تلاش برخی دانشمندان اسلامی در تطبیق علمی دین با هم از سوی دیگر، به وقوع پیوسته است. معارف حاصل چنین تلاشی را ظهور آثار گوناگون در عرصه قرآن پژوهشی دانست و گفت: در بسیاری از این آثار ردپای تکلف تطبیق دستاوردهای علمی قرآن به چشم می‌خورد. تفسیر «نوین» از شاخص‌ترین تفاسیر علمی قرن چهاردهم است که مؤلف دانشمند آن توانسته است با تکیه بر روش صحیح علمی تفسیر قرآن، حرکتی معتدلانه در راستای تفسیر علمی انجام داده و در پی آن، اعجاز علمی قرآن کریم را وجهه همت خود سازد. عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با طرح مسأله «جایگاه اعجاز علمی در تفسیر نوین»، شناخت آن را در گرو دو مقدمه دانست و افزود: اول مقدمه تفسیر علمی، ویژگی مهم تفاسیر قرآن در قرن چهاردهم است. قرن چهاردهم به موازات تحولات شگرف علوم تجربی و کشف بسیاری از اسرار طبیعی، صحنه جدیدی از مطالعه و پژوهش در مقابل مفسران قرآن و دانشمندان علوم قرآنی قرار داد. این صحنه موضوع روشن‌سازی میزان ارتباط حقایق قرآن با دستاوردهای علوم تجربی بود. عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران در ادامه افزود: در این خصوص روش جدیدی ـ با وجود برخی از ریشه‌های تاریخی ـ از تفسیر قرآن مورد توجه قرار گرفت که اصطلاحا به روش تفسیر علمی شهرت دارد. در این روش، نوعی تطابق قرآن با دستاوردهای علوم تجربی از سوی مفسر به عمل می‌آید. به این صورت که گاه از علوم در تأیید محتوای قرآن بهره گیری می‌شود و گاه آیات قرآن به صورت جزمی با یافته‌های علمی تطبیق می‌شود. وی گفت: پیش فرض چنین تفسیری جامعیت قرآن نسبت به همه اسرار و حقایق هستی از یک طرف و قطعیت یافتن نتایج برخی از پژوهش‌های علمی ـ به ویژه در عصر حاضر ـ از سوی دیگر است و از این رو موضوع تطابق کامل کتاب تکوین و کتاب تشریع حاصل می‌شود؛ زیرا این دو کتاب هر دو به ذات احدی انتساب پیدا می‌کند.
معارف به دیدگاه شمول قرآن بر کلیه علوم اشاره کرد و در توضیح آن گفت: برخی نیز در اشتمال قرآن بر کلیه علوم به همین نصوص استناد کرده‌اند، اما سابقه تاریخی پیوند علم و دین، ظاهرا به تلاش بزرگانی مانند ابن سینا، ابوحامد غزالی، فخررازی باز می‌گردد. این تلاش‌ها بیشتر معطوف به مباحث نظری تسابق علم و دین و گاه تفسیر برخی آیات قرآنی با دستاوردهای هیأت قدیم بود و هرگز جریانی موسوم به تفسیر علمی به ظهور نرسید. عضو انجمن علوم قرآن و حدیث ایران، تحولات سریع علمی و کشف بسیاری از اسرار طبیعی را علتی دانست تا عرصه جدیدی از تحقیقات علمی در محور قرآن‌پژوهی، در قرن چهارده ظاهر شود و افزود: این عرصه همان بحث تفسیر علمی آیات قرآن است که در برخی کوشش‌های تفسیری نمایان است و کم و بیش تفاسیر قرن چهاردهم را تحت تأثیر قرار داده است و کتاب «فکرة اعجاز القران» تألیف «نعیم الحمصی» در عربی و تفسیر علمی قرآن تألیف «ناصر رفیعی محمدی» در فارسی، گوشه‌هایی از آثار تألیف شده در تفسیر علمی قرآن و نیز آثاری که در همین ارتباط با عنوان اعجاز علمی نگارش یافته‌اند را در اختیار قرار می‌دهد. معارف تأکید کرد: اینکه حرکت تفسیر تا چه حد در انجام رسالت تطابق علم و دین از بوته آزمایش موفق به درآمده و یا چه میزان تحمیل و تکلف به ساحت قرآن وارد ساخته و نیز توجه به طیف گسترده مخالفان و موافقان تفسیر علمی و استدلا‌های هر گروه، موضوع این بحث ما نیست و تنها به ذکر این نکته بسنده می‌شود که این موضوع نیز همانند بسیاری از موضوعات علمی از آفت افراط و تفریط و قضاوت‌های نادرست مصمون نمانده است. نویسنده کتاب «تاریخ عمومی حدیث» تفسیر «نوین» تألیف «محمد تقی شریعتی» را از جمله تفاسیر شاخص علمی در عصر حاضر دانست و گفت: علی رغم حجم محدود، این تفسیر، حرکت منطقی و معتدلانه‌ای از تفسیر علمی را پیش روی خواننده قرار می‌دهد، و به عنوان دستاورد چنین تفسیری، «اعجاز علمی قرآن» را برای طالبان قرآن به ارمغان می‌آورد. این گفت‌وگو ادامه دارد. دکتر معارف در بخش بعدی این به بررسی اعجاز علمی قرآن در تفسیر «نوین»، به عنوان دومین مقدمه در جایگاه اعجاز علمی در تفسیر قرآن، می‌پردازد. |
